Ιστορία

Η Μακρόνησος είναι τόπος βασανισμού και μαρτυρίου δεκάδων χιλιάδων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης στη συντριπτική τους πλειοψηφία κομμουνιστριών και κομμουνιστών. Είναι σύμβολο αντίστασης ατομικής και ομαδικής ενάντια στη βία και στην τρομοκρατία. Αντίσταση που έφτανε μέχρι το θάνατο. Ήταν ένα οργανωμένο σύστημα καθημερινής εξόντωσης, ενάντια στη συνείδηση και αξιοπρέπεια όλων, ενάντια στην αντοχή του ανθρώπου.

Η ιστορία της Μακρονήσου γράφεται μέσα σε συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο που καθορίζεται από τον εμφύλιο πόλεμο 1946-1949.Είναι περίοδος ταξικού πολέμου, περίοδος της τρίχρονης εποποιίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), με πρωτοπορία, το ΚΚΕ. Το άγονο αυτό νησί των 15 τετραγωνικών χλμ. αναγορεύτηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης με εισήγηση του ΓΕΣ προς το υπουργείο Στρατιωτικών στις 19/2/47, που εγκρίθηκε στις 3/4/47. Η δημιουργία και οργάνωσή της σχεδιάστηκε από τον αστικό πολιτικό κόσμο από κοινού με τους αγγλοαμερικάνους συμμάχους του.

Η προϊστορία της αρχίζει στο 1946. Τότε δημιουργούνται τα πειθαρχικά τάγματα «επικινδύνων φαντάρων» στο Λιόπεσι, στη Λάρισα, στο Ντουντουλάρ Θεσσαλονίκης και στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, που μεταφέρονται το 1947 σταδιακά στη Μακρόνησο. Ήταν επικίνδυνοι τούτοι οι φαντάροι γιατί είχαν πάρει μέρος στην Εθνική Αντίσταση 1940 – 1944 μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ, οι περισσότεροι ήταν κομμουνιστές, ενώ έχει αρχίσει ο ένοπλος ταξικός πόλεμος των αστών κατά του λαού ως συνέχεια της ταξικής μάχης του Δεκέμβρη του 1944 στον οποίο το λαϊκό κίνημα και το ΚΚΕ απαντούν με την ανάπτυξη της ένοπλης πάλης του ΔΣΕ.

Η Μακρόνησος ξεκίνησε να λειτουργεί στις 26 Μάη 1947, με τον εκτοπισμό σε αυτήν των πρώτων 100 μόνιμων αξιωματικών και 600 εφέδρων. Οργανώθηκε αρχικά σε τρία στρατιωτικά «Ειδικά Τάγματα Οπλιτών» (ΕΤΟ), Α’ ΕΤΟ, Β’ ΕΤΟ και Γ’ ΕΤΟ, όπου κρατούνταν κομμουνιστές και άλλοι ΕΠΟΝίτες φαντάροι, ανάλογα το «βαθμό επικινδυνότητας» που προέκυπτε από το φάκελο που είχε το Γραφείο Ασφαλείας (Α2) του νησιού. Στις 14 Ιούνη 1947 μεταφέρθηκε από το Ντουτνουλάρ το Γ’ Τάγμα Σκαπανέων, με παράδοση βασανιστηρίων και τρόμου που εντάθηκε στη Μακρόνησο. Εγκαταστάθηκε στο νότιο μέρος του νησιού. Στις 21 Ιούλη 1947 το Α’ Τάγμα Σκαπανέων, που από την Κρήτη είχε μεταφερθεί στη Γυάρο αρχικά και μετά στη Μακρόνησο και στρατοπέδευσε μεταξύ του Β’ και Γ’ Τάγματος. Στις 7 Αυγούστου 1947 οι ΣΦΑ, Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών, από τη Βουλιαγμένη μεταφέρθηκαν στο νότιο άκρο της Μακρονήσου, γιατί οι κρατούμενοι υπόδικοι και κατάδικοι κομμουνιστές στρατιώτες, με δραστήρια συμμετοχή στο ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, έπαιρναν στα χέρια τους τις τύχες όλων των κρατουμένων των ΣΦΑ και έπρεπε να τους «συνετίσουν». Την 1η Σεπτέμβρη οι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ από τη Σαντορίνη μεταφέρονται στη Μακρόνησο και δημιουργούν το στρατόπεδο «Γ’ κέντρο παρουσίας αξιωματικών» μεταξύ του Γ’ Τάγματος και του Α’ Τάγματος. Παράλληλα, στο νησί λειτούργησαν αρχικά το Μάρτη 1948 οι Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ), στις οποίες κρατούνταν «επικίνδυνοι πολίτες» ( πολιτικοί υπόδικοι που προορίζονταν για να δικαστούν στα Έκτακτα Στρατοδικεία) και οι οποίες μετονομάστηκαν, το 1949, σε Ειδικό Σώμα Αναμόρφωσης Ιδιωτών (ΕΣΑΙ), που αργότερα ονομάστηκε Δ’ ΕΤΟ, το «Τριανέμι», όπως το ονόμασαν οι εξόριστοι. Στα τέλη του 1948 διαμορφώνεται το στρατόπεδο πειθαρχημένης διαβίωσης που θα δεχτεί χιλιάδες πολιτικούς εξόριστους, από Ικαρία, Λήμνο, Αη Στράτη, μέσα στο Α εξάμηνο του 1949, με βάση το ΟΓ ψήφισμα που προέβλεπε τη μεταφορά όλων των κρατουμένων απ’ όλες τις φυλακές της χώρας. Θα εγκατασταθεί στο βόρειο μέρος του νησιού στην περιοχή του Αι Γιώργη. Η δύναμή του θα ξεπεράσει τις 12 χιλιάδες. Από τους πρώτους, μεταφέρθηκαν εκεί οι ανήλικοι κρατούμενοι από τη Γυάρο. Στην κόλαση που κατασκεύασε το αστικό κράτος, τα εκτελεστικά όργανα του, οι βασανιστές του στρατοπέδου, συναγωνίζονταν στο ποιος θα εφεύρει και θα εφαρμόσει τα πιο ανείπωτα βασανιστήρια για να σκοτώσουν τη συνείδηση των κομμουνιστών. Στόχος το ηθικό τσάκισμα των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών, μέσα από την υπογραφή δηλώσεων αποκήρυξης του ΚΚΕ και της ιδεολογίας του, επιδιώκοντας και το τσάκισμα του ηθικού του λαού, την εξουδετέρωση του λαϊκού κινήματος, με πρώτο στόχο την αποστέρηση του ΔΣΕ από πολύτιμες εφεδρείες ή και να στρέψουν φαντάρους κρατούμενους, ενάντια στον ΔΣΕ. Τα βασανιστήρια, όπως π.χ. το ξύλο με σύρματα, καδρόνια και ξύλα μπαμπού, η φάλαγγα, η ψυχρολουσία, η έκθεση στον ήλιο και το κρύο και το κάψιμο με πυρωμένα σίδερα και τσιγάρα, που συνδυάζονταν με ώρες καψονιών όπως η ορθοστασία και η ακινησία, προκειμένου να αποσπαστούν δηλώσεις, ξεπέρασαν σε φαντασία και αυτά των γερμανών ναζιστών. Παράλληλα, εφαρμόζονταν ψυχολογικές μέθοδοι βασανισμού, όπως η άσκοπη εργασία, το κουβάλημα της πέτρας, ο δημόσιος εξευτελισμός. Τα βασανιστήρια αυτά δεν περιορίζονταν μόνο στους άνδρες εξόριστους, αλλά με την ίδια ανείπωτη βαρβαρότητα τα υπέστησαν και γυναίκες κρατούμενες.

Πολλά επίσης από τα ανήλικα παιδιά του στρατοπέδου υπέστησαν βασανιστήρια και βιασμούς. Στις 18 Αυγούστου 1949, πραγματοποιήθηκε ομαδική απόπειρα αυτοκτονίας ανηλίκων στη ΣΦΑ. Τα αποτυπώματα των βασανιστηρίων στους πολιτικούς κρατούμενους της Μακρονήσου ήταν φρικτά. Πολλοί πέθαναν, άλλοι έμειναν ανάπηροι, κουτσοί, τυφλοί, κάποιοι τρελάθηκαν.

Το 1950 θα μεταφερθούν στη Μακρόνησο οι γυναίκες εξόριστες από το Τρικέρι στο Α’ΕΤΟ, στο «Ειδικό Σχολείο Αναμόρφωσης Γυναικών». Δε μπορεί να χωρέσει ο νους του ανθρώπου τους βασανισμούς που υπέστησαν οι γυναίκες και οι μανάδες. Έγραψαν: Οι βασανιστές μας έλεγαν: «Να ξέρετε πως εδώ είναι Μακρόνησος και όποιος δεν υπογράφει πεθαίνει…»

Μια μαρτυρία που συγκλονίζει: Στις 30 Γενάρη 1950,«μας ξύπνησε ποδοβολητό και βραχνά ουρλιαχτά. «ετοιμαστείτε Βουλγάρες και περιμένετε τη σειρά σας, θα σας ρουφήξουμε το αίμα σήμερα…» Ο Παπαγιαννόπουλος πλησίασε στο μικρόφωνο και είπε: «Κοιτάξτε γύρω τη θάλασσα, τον ήλιο, το φως για τελευταία φορά. Γιατί σήμερα αν δεν υπογράψετε, θα κλείσουν τα μάτια σας για πάντα…» Οι αλφαμίτες χίμηξαν πάνω στα μωρά. Τα κοριτσάκια και τα αγοράκια των δυο και τριών ετών, έντρομα έβαλαν φωνή ζητώντας βοήθεια και έκρυψαν τα μελανιασμένα μουτράκια τους με τα χέρια τους να μην τα δουν. Οι μάνες λαχτάρισαν και τα αγκάλιασαν σφιχτά.

«Πάρτε τα απ’ τις Βουλγάρες! Στήστε τα πολυβόλα εδώ γύρω! Χωρίς οίκτο, χωρίς εξαιρέσεις» Χίμηξαν πάνω τους και τους τα πήραν.«…Δεν φοβόμασταν τον ίδιο το θάνατο… Σφιγγόμαστε κοντά κοντά. Κρατιόμαστε απ’ τα χέρια…Όλη η δύναμη, όλη η σκέψη συγκεντρώνεται σ΄ έναν πόθο Ν΄ αντέξουμε! Να μην προδώσουμε!» Και όταν ο ψυχολογικός βασανισμός έφτανε στο αποκορύφωμα του, ακολουθούσαν άγρια βασανιστήρια από τα οποία πολλές γυναίκες βγήκαν σακατεμένες και άλλες έχασαν τα λογικά τους.

Κολοφώνα της βίας στη Μακρόνησο αποτέλεσε η ομαδική σφαγή στο Α’ ΕΤΟ στις 29 Φλεβάρη και 1 Μάρτη 1948. Την Κυριακή 29 του Φλεβάρη το πρωί, το Α’ΕΤΟ, το λεγόμενο και «Κόκκινο Τάγμα», διατάχθηκε να συγκεντρωθεί στο θεατράκι. Οι αλφαμίτες, φέρνοντας φαντάρους ελεύθερους υπηρεσίας λόγω ασθενείας τους κακοποιούν. Οι φαντάροι του τάγματος διαμαρτύρονται. Αμέσως, ο λόχος ασφαλείας άρχισε να πυροβολεί στο ψαχνό. Οι νεκροί και οι τραυματίες έπεφταν σωρό. Την επομένη, 1η Μάρτη, στις ακτές του Α’ Τάγματος εμφανίστηκε ένα περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού. Στο κατάστρωμά του είχαν παραταχθεί ένοπλοι και δίπλα στα κανόνια του οι πυροβολητές ήταν έτοιμοι.

Ταυτόχρονα 250 ένοπλοι από το Γ’ ΕΤΟ, κύκλωσαν τους φαντάρους του Α’ ΕΤΟ και άρχισε νέα επίθεση με τέσσερα πολυβόλα χωρίς το παραμικρό περιθώριο διαφυγής τους. Οι νεκροί έπεφταν σωρό δίπλα στους ζωντανούς, που είχαν ξαπλώσει κάτω. Το Α’ ΕΤΟ ξεκίνησε μια μάχη χωρίς ελπίδα, υπο- χωρώντας προς τη θάλασσα, αρκετοί έπεσαν στο νερό για να σωθούν. Τότε το περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού άρχισε να τους πυροβολεί. Κι’ άλλοι αμέτρητοι νεκροί. Τους νεκρούς του Α’ ΕΤΟ τους έριξαν στη θάλασσα με άκρα μυστικότητα, στη βραχονησίδα Σαν Τζιόρτζιο, μέσα σε συρμάτινα δίχτυα. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Μίμη Βρονταμίτης, καπετάνιου του καϊκιού που τους μετέφερε ήταν 350 φαντάροι νεκροί. «Ο Σκαλούμπακας μου κόλλησε το πιστόλι στο κεφάλι και με απειλές με διέταξε να κουβαλάω σκοτωμένους φαντάρους. Αυτή ήταν η πιο τραγική περιπέτεια που έζησα στη ζωή μου», είπε. Ως σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί και προσωποποιηθεί ο ακριβής αριθμός τους. Το υπουργείο Άμυνας και το ΓΕΣ δεν ανοίγουν τα αρχεία τους νομί- ζοντας ότι έτσι θα αποστιγματιστούν από το έγκλημά τους. Ο καπετάνιος, Μήτσος Τατάκης, δολοφονήθηκε στη Μακρόνησο νικώντας τους δολοφόνους του, που τον υπέβαλαν στο μαρτύριο, ορθοστασίας μέχρι θανάτου! Στόχος να τον εξοντώσουν, είτε ψυχικά είτε σωματικά. Διεστραμμένα απάνθρωπο βασανιστήριο. Οι βασανιστές του σίγουροι ότι «θα σπάσει»: — «Βάζεις στοίχημα, Τατάκη, πως θα υπογράψεις δήλωση; τον ρώτησε ο Κοθράς μετά από μια βδομάδα μαρτυρίου. — Οχι, Κοθρά, του απαντάει. Δεν βάζω στοίχημα. Γιατί είσαι φτωχός και σε λυπάμαι, θα χάσεις το στοίχημα». Έμεινε όρθιος 33 ολόκληρες μέρες και νύχτες. Δεν έσπασε. Δεν υπέγραψε. Όταν οι δήμιοι τον ρώτησαν «γιατί το έκανες αυτό, Τατάκη;» εκείνος απάντησε: «Το έκαμα για να αποδείξω πως όλα τα πλάνα της ανθρώπινης αντοχής, οι αγωνιστές τα ξε- περνάνε, όταν πιστεύουν και θέλουν. Δεν υπάρχουν άπαρτα φρούρια για τους κομμουνιστές!». Αφού δεν κατάφεραν να τον εξοντώσουν ηθικά, ψυχικά και ιδεολογικά, έπρεπε να τον εξοντώσουν βιολογικά. Ο «καπετάνιος» οδηγήθηκε στον κλωβό της απομόνωσης με άλλους 20 συντρόφους του. Εκεί, στις 9 Γενάρη 1949, οι αλφαμίτες οπλισμένοι με μπα- μπού, λοστούς και σίδερα με δολοφονική επίθεση βασάνισαν άγρια τον Τατάκη επί ώρες, αφήνοντάς τον μισοπεθαμένο να τον αποτελειώσουν τα τραύματά του. Ο Τατάκης άφησε την τελευταία του πνοή τη νύχτα της 9 με 10 Γενάρη 1949 νικώντας τους δολοφόνους του.

Το 1954, έχοντας ήδη αποκαλυφθεί το εγκληματικό όργιο του αστικού κράτους και των ανθρωπόμορφων τεράτων του στη Μακρόνησο, το κολαστήριο αυτό ουσιαστικά καταργείται. Θα διατηρηθεί σαν ποινική στρατιωτική φυλακή μέχρι το 1958 με ελάχιστους στρατιώτες πάνω του. Από το κολαστήριο της Μακρονήσου πέρασαν πάνω από 100.000 κομμουνιστές και άλλοι αγωνιστές. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία Αλύγιστοι, νικώντας θεούς και δαίμονες του θανάτου, νικώντας τον ίδιο το θάνατο. Νίκησαν στο πεδίο των ιδεών οι αγωνιστές, οι Μακρονησιώτες, κομμουνιστές και κομμουνίστριες, επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά ότι οι πρωτοποριακές ριζοσπαστικές επαναστατικές ιδέες έχουν απέραντη αντοχή ακόμη και σε στιγμές ήττας και υποχώρησης. Ναι, οι Μακρονησιώτες, όπως και οι άλλοι αγωνιστές στις φυλακές, στις εξορίες, στις μάχες του ΔΣΕ, νίκησαν αν και ηττημένοι.